Negentiennegentien

Het tweejarig meisje dat op de ansichtkaart naar ons glimlacht heet Machtelt. Met een t aan het eind want ze is vernoemd naar buurvrouw Macheltje.

Ze is prachtig aangekleed, alle kleertjes door haar moeder zorgvuldig met de hand genaaid. Ze weet niet dat de meeste van haar dorpsgenootjes honger hebben en in lompen zijn gehuld. Ze woont in de Zaanstreek waar, onder een groot deel der bevolking, keelknijpende armoede heerst. De eerste wereldbrand is nog maar een jaar geleden gesmoord in een rivier van bloed.

De foto is gemaakt door haar vader, Pieter de Vries, fotograaf te Koog aan de Zaan. Geknipt met een camera obscura, een koffergroot apparaat met daarin een met chemicaliën bewerkte glasplaat. Als het juiste moment gekomen was, werd gedurende enkele seconden een dop van de lens gehaald waarna, met hulp van een begeleidende magnesiumflits, het licht zijn negatieve werk mocht doen, het ene plekje uitbijten, het andere ongemoeid laten. De sneeuwvlokken op de afbeelding werden door Pieter stuk voor stuk in het glas geëtst en na afdruk onderging de foto een grondige retouche. Onduidelijke lijnen werden met puntig potlood nagetrokken, achtergrond met gum en houtskool vervaagd.

In het jaar negentienhonderdnegentien was de Vries aan het fotoshoppen, lang voordat het woord bestond. Veel jaren daarna zou het meisje nog met licht zelfbeklag spreken over de oneindige uren van onbeweeglijk stilstaan voor haar vaders camera, terwijl er buiten toch zoveel te dansen en springen was.

Nu, meer dan tweeënnegentig jaar later, leeft Machteltje nog steeds. Ze zag, achter het huis, tjalken en aken over het water zeilen, reed met de stoomtrein helemaal naar Amsterdam, hield zich moeizaam in leven gedurende nog een wereldoorlog, beleefde de automobiel, atoombom, televisie, computer en werd en passant ook nog eens mijn moeder.

Haar hersens zijn aan het verstenen. Langzaam maar zeker doet de oude Alzheimer zijn verwoestend werk. Het heden is niet meer aan haar besteed. Door een onverbiddelijk leidende hand wordt ze teruggevoerd naar vroeger. Ze is er niet erg bang voor. Dapper als altijd neemt ze ook deze laatste horde in haar bestaan.

Ik verbeeld me dat je op die ansichtkaart al kunt zien wat ze later gaat worden. Een dapper klein vrouwtje.